Niekorzystne następstwa leczenia nowotworu piersi

Pomimo wielu wyżej wymienionych powikłań, występujących powszechnie w procesie leczenia pacjentów z nowotworem piersi, aktualnie stosowane leczenie chirurgiczne i wspomagające wciąż pozostają najlepszymi, najbardziej sprawdzonymi i właściwie jedynymi metodami leczenia zmian nowotworowych. Dzieje się tak dlatego, ponieważ w budżecie państwa stale pomijana jest kwestia nakładów finansowych na analizę i program wdrożeniowy sposobów zapobiegania zmianom nowotworowym wśród pacjentów trafiających na badania profilaktyczne, u których diagnozuje się nowotwór w pierwszych stadiach rozwoju choroby. Zbyt niskie nakłady finansowe państwa dedykowane są wczesnej i stałej diagnostyce pacjentów. Temat ten zasługuję na dłuższą polemikę ze względu na poziom jego istotności w zapobieganiu i leczeniu chorób nowotworowych. Stanowi on dobre źródło do pochylenia się niniejszą tematyką i stworzenia kolejnego artykułu.

Nieadekwatne, wzmożone reakcje organizmu na zastosowane leczenie u pacjentów z chorobą nowotworową, mogą być wynikiem zmian podstawowej fizjologii i biochemii komórek oraz ich tkanek. Wówczas, takie zmienione mutacyjnie komórki (np. przez nieprawidłowy podział komórkowy, brak aktywacji konkretnego enzymu w przebiegu przemian wewnątrzkomórkowych, nieprawidłowości cyklu przemian wewnątrzkomórkowych itp.), potrafią wywoływać np. nadmierny, nieadekwatny do sytuacji, poziomu uszkodzenia tkanki, stan zapalny, nadmierne krwawienia z kruchych, podatnych na pęknięcia naczyń krwionośnych, zaburzenia procesu prawidłowego krzepnienia krwi, zaburzenia w procesie gojenia ran i procesie ich bliznowacenia. Zmienione nowotworowo komórki często charakteryzują się również nadmiernym ukrwieniem i unerwieniem, co może przyczyniać się do nadmiernej, wzmożonej bolesności takich (zmienionych nowotworowo) okolic, zmniejszoną odpornością pacjenta na ból, dużą wrażliwością tkanek na działanie czynników zewnętrznych i czynników wewnętrznych, szybszym zapadaniem pacjenta na inne, pojawiające się w przebiegu choroby nowotworowej infekcje.
Leczenie choroby nowotworowej należy traktować jako proces naprawczy, w którym przez zastosowanie sprawdzonych form leczenia, dochodzi do usunięcia zmutowanych komórek i zahamowania podziałów komórek o zmienionym charakterze morfologicznym, predysponowanych do nowotworzenia. Taki proces naprawczy może jednak nieść za sobą wielokierunkowe następstwa o charakterze uszkadzającym (np. uszkodzenia tkanek w wyniku leczenia operacyjnego, zaburzenia struktur i fizjologii komórek jako skutek zastosowanych środków farmakologicznych, zaburzenia czynnościowe tkanek przez zastosowanie zabiegów chemioterapii, radioterapii, leczenia wspomagającego itp.).

Dlatego istotną kwestią z medycznego punktu widzenia, jest precyzyjny dobór form leczenia, dostosowywanych osobniczo do wielkości, rozległości i charakteru zmian nowotworowych. Dobór form leczenia zależy także m.in. od wyjściowego stanu odporności organizmu pacjenta, poziomu podatności pacjenta na towarzyszący stres, od charakteru zmian nowotworowych, genetycznych uwarunkowań do występowania zmian nowotworowych, stopnia zaawansowania zmian nowotworowych, stopnia uzłośliwienia komórek zmienionych histopatologicznie i szybkości namnażania się i rozwoju nowych, zmienionych morfologicznie komórek ustroju.
Dlatego też, ze względu na fakt, że pacjenci onkologiczni często stanowią grupę ludzi o obniżonym poziomie odporności organizmu, istnieje wiele czynników, które mogą niekontrolowanie zaburzać proces leczenia choroby nowotworowej (np. podatność organizmu na dodatkowe choroby, niedobory składników odżywczych i mineralnych w organizmie pacjenta itp.). Wówczas zastosowanie ustalonej formy leczenia może nie przynosić upragnionego efektu leczniczego.

Niejednokrotnie także, wielu z pacjentów nie informuje lekarzy prowadzących o istotnych (z punktu widzenia leczenia onkologicznego) informacjach, które to potencjalnie stanowić mogą czynniki ryzyka zaburzeń ustrojowych na zastosowane formy leczenia (np. o występujących alergiach, zapisanych przez innych lekarzy lekach, leczeniu alternatywnym, podatności na stres, zaburzeniach rodzinnych, poważnych urazach, wypadkach, które mogą stanowić ważną informację dotyczącą możliwej reakcji organizmu pacjenta na podanie danego leku).
Wszystkie wyżej wymienione kwestie mogą rzutować na przebieg procesu leczenia choroby nowotworowej. Jednak do najczęściej występujących niekorzystnych następstw leczenia nowotworu piersi, ważnych ze względu na ogromne oddziaływanie na samopoczucie każdego pacjenta, a znacznie upośledzających sprawność fizyczną, codzienne funkcjonowanie i jakość życia pacjentów z chorobą nowotworową w tle (ograniczających codzienne funkcjonowanie) należą m.in.:

• ubytek całościowy/częściowy piersi;
• ubytek tkanek (powieź, mięśnie, ścięgna, naczynia krwionośne, nerwy itp.);
• ograniczenie ruchomości w stawach obręczy barkowej;
• zmniejszenie siły mięśni obręczy barkowej i kończyny strony operowanej;
• obrzęk limfatyczny kończyny strony operowanej;
• zaburzenie stabilizacji/równowagi lewej i prawej strony ciała;

Ubytek całościowy/częściowy piersi.
Rozległość i głębokość wyciętej tkanki zależna jest od charakteru zmian nowotworowych, szybkości rozwoju takich zmian, osobniczych obciążeń genetycznych (wywiad rodzinny pacjenta), poziomu uzłośliwienia tkanki w chwili rozpoznania, decyzji pacjenta o typie operacji oraz informacji pochodzących z obrazu odczytanego przez lekarza onkologa w przebiegu badania RM i USG piersi.
Piersi jako, że są nieodłącznym atrybutem kobiety, ich usunięcie może wiązać się ze znacznym obniżeniem poczucia własnej wartości u wielu kobiet, stale towarzyszącym wewnętrznym niepokojem o dalszą sytuację życiową i zdrowotną, jest jednym z czynników wywołujących depresję u wielu kobiet.

Typ operacji usunięcia piersi zależny jest od sumy czynników oddziałujących na pacjenta i wymaga kolejno wielogodzinnej operacji, prawidłowego zabezpieczenia rany pooperacyjnej, wspomagania procesu gojenia rany przez zastosowanie należytej dbałości o częste zmiany opatrunków, zapobieganie powstawania dodatkowych, niepożądanych zmian, ran, ropnych wysięków, a kiedy tkanka zbliznowacieje, rozciągania, opracowywania manualnego tkanki, w celu zapobiegania wystąpienia zaburzeń funkcjonalnych w postaci przykurczów mięśniowych. Należy także w miarę szybko zaopatrzyć się w odpowiedniego rozmiaru protezę, (dopasowaną do ubytku piersi/rozmiaru, ciężaru i kształtu przeciwnej piersi), ponieważ takie działanie zapobiegnie nieprawidłowościom w obciążaniu prawej i lewej strony ciała oraz zapobiegnie wystąpieniu ewentualnych bólów przeciążeniowych wywołanych nieprawidłowościami rozkładu ciężaru ciała pomiędzy prawą i lewą stronę ciała;

Ubytek tkanek (powieź, mięśnie, ścięgna, naczynia krwionośne, nerwy itp.).
Zabiegi operacyjne są związane z powstawaniem ubytków tkankowych ze względu na swój inwazyjny, wewnątrztkankowy charakter. Bardzo często dochodzi bowiem do przerwania ciągłości tkanek, mięśni, drobnych naczyń krwionośnych czy nerwów. Mimo znakomicie znanej lekarzom anatomii, znajomości zróżnicowania układów, naczyń krwionośnych, nerwów, jednak każdego z pacjentów charakteryzuje anatomiczny (budulcowy), morfologiczny i fizjologiczny indywidualizm. Niejednokrotnie nawet najbardziej precyzyjne działanie chirurgów, nie gwarantuje pozostawienia ciągłości towarzyszących guzom naczyń i nerwów. Często o charakterze, rozległości cięcia skalpelem chirurgicznym decyduje także ilość i rozległość zmian nowotworowych w narządach ustroju. Niekiedy wycięcie takich zmienionych nowotworowych komórek jest możliwe tylko wraz z towarzyszącymi naczyniami kapilarnymi. I tylko takie działanie może uwarunkować zahamowanie rozwoju i dalszego podziału komórek zmienionych histopatologicznie.

Warto jednak pamiętać, że po zabiegu operacyjnym bardzo ważna jest jak najszybsza aktywizacja układu ruchu, szczególnie ukierunkowana na aktywizację kończyny po stronie operacyjnej. Ćwiczenia takie powinny mieć zróżnicowany charakter, zindywidualizowany do potrzeb i możliwości pacjenta. Wśród podstawowych typów ćwiczeń wyróżnia się ćwiczenia o charakterze: a) izometrycznym; b) izotonicznym; c) auksotonicznym (mieszanym). A) Ćwiczenia izometryczne (napięcia mięśni bez ruchu) pozwolą w pierwszych dniach na lepszą pracę układu krwionośnego, poprawę metabolizmu komórek, przyśpieszenie procesu gojenia tkanek, zapobieganie obrzękom limfatycznym itp. B) Ćwiczenia izotoniczne (związane z ruchem kończyny w różnych kierunkach) pozwolą na szybszą regenerację mięśni, gojenie ran, zapobiegną przykurczom mięśniowym, przyczynią się do utrzymania prawidłowego zakresu ruchu w stawach kończyny operowanej itp. C) Ćwiczenia auksotoniczne (izometryczno-izotoniczne) pozwolą na wzmocnienie siły mięśni i ich prawidłową pracę w warunkach utrudnionych (np. w trakcie przenoszenia przedmiotu z miejsca na miejsce);

Ograniczenie ruchomości w stawach obręczy barkowej.
Ograniczenie ruchomości w stawach obręczy barkowej związane jest z chirurgicznym/ radioterapeutycznym oddziaływaniem zabiegowym na mięśnie, ścięgna, więzadła i powięzi. Ingerencja skalpela chirurgicznego w tkanki niszczy bowiem ich pierwotną strukturę mechaniczną, radioterapia często przyczynia się do obniżania poziomu wody w tkankach, obkurczania i rozległych poparzeń ścian komórek, sklejania elementów elastycznych, m.in. komórek budujących ściany tkanek i narządów. Takie działanie mechaniczne lub chemiczne powoduje utratę elastyczności tkanek. Na każdą próbę rozciągnięcia, tkanka odpowiada nadmiernym skurczem i aktywacją receptorów bólu.
Podstawowym zadaniem pacjentów po zabiegach chirurgicznych, radioterapeutycznych, jest dbałość o utrzymywanie maksymalnego zakresu ruchu w stawach barkowych przez codzienne aktywności ruchowe z uwzględnieniem ruchów w pełnych zakresach w poszczególnych stawach (głównie stawy barkowe). Bowiem brak należytej aktywacji ruchowej w pełnych zakresach ruchu, może przyczyniać się do występowania bolesnych przykurczów i powodować ograniczenia ruchomości stawowej, powodując utrudnienia we wielu aspektach codziennego życia takich pacjentów.

Zmniejszenie siły mięśni obręczy barkowej i kończyny strony operowanej.
Ograniczenie siły mięśniowej obręczy barkowej i kończyny strony operowanej pozostaje w ścisłej zależności z ograniczeniami zakresu ruchu w tych stawach i może być wynikiem, utrzymującego się w pierwszych tygodniach po zabiegach natężonego bólu, spowodowanego m.in. przecięciem naczyń krwionośnych, mięśni i tkanek powierzchownych. Mimo, iż ból będzie u takich pacjentów towarzyszył wielu aktywnościom dnia codziennego, tylko praca na granicy progu bólu (z niewielkim bólem) może efektywnie przesunąć granice jego odczuwania i przyczynić się do znoszenia większej tzw. dawki progowej bólu, zmniejszeniu nadwrażliwości tkanek a ból i przyczynić się do prawidłowej odbudowy tkanek. Dopiero przesunięcie granicy odczuwanego bólu poprzez codzienne ćwiczenia, pozwolić może także na adaptację tkanek do większych obciążeń. Zdolność zaś organizmu do znoszenia większych obciążeń przyczynia się bowiem do zwiększenia siły mięśniowej organizmu.

Obrzęk limfatyczny kończyny strony operowanej.
Występowanie obrzęku limfatycznego pozostaje w ścisłej korelacji z usunięciem węzłów chłonnych po stronie kończyny operowanej, uszkodzeniem mechanicznym naczyń krwionośnych i limfatycznych w wyniku zabiegu chirurgicznego czy w przebiegu radioterapii. Radioterapia bowiem przyczynia się do powstania zaburzeń w fizjologii komórek, w wyniku ich ekspozycji na drażniące czynniki fotochemiczne. Ściany naczyń krwionośnych i limfatycznych często tracą swoją pierwotną elastyczność i ulegają zapadnięciu, zastawki w naczyniach limfatycznych i krwionośnych przestają pracować w sposób prawidłowy. Niejednokrotnie, oddziaływanie radioterapeutyczne przyczynia się także do osłabienia ścian komórek poddanych naświetlaniom i często ulega uszkodzeniom ich delikatna struktura, a także struktura przyległych drobnych naczyń limfatycznych. W takich okolicznościach limfa dostaje się do przestrzeni międzykomórkowej, a transport takiej limfy w krwioobiegu jest znacznie utrudniony. Pozostawanie limfy w układzie międzykomórkowym przyczynia się do występowania stanu zapalnego i powstawania rozległych obrzęków limfatycznych o charakterze mechanicznym.

Zaburzenie stabilizacji/równowagi lewej i prawej strony ciała.
Dysproporcje spowodowane usunięciem piersi mogą przyczyniać się do znacznych nieprawidłowości w rozkładzie ciężaru lewej i prawej strony ciała. Utrzymująca się długo taka anatomiczna i czynnościowa nierównowaga przyczynić się może do zmian anatomicznych narządów leżących w różnych częściach ciała (np. powodować ucisk na jelita), powodować nierównowagę mięśniową funkcjonalnych grup mięśniowych lewej i prawej strony ciała, powodować stałą nierównowagą napięć mięśniowych, a w konsekwencji przyczynić się do powstania skoliozy, ucisku na nerwy powierzchowne, dyskopatii i utrzymujących się bóli wielonarządowych.
Dbałość o własne ciało i znajomość niekorzystnych następstw leczenia choroby nowotworowej piersi może przyczynić się do lepszego oddziaływania na zdrowie i przyczynić się do skuteczniejszego, szybszego powrotu do sprawności po zabiegach operacyjnych i leczeniu wspomaganym nowotworu piersi.