„Jak dietą obniżyć stężenie cholesterolu i cukru oraz zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób serca ?”

 Jednakże warto pamiętać, że tzw. „zdrowa dieta” może stanowić podstawowe lekarstwo na problemy metaboliczne. Nie mniej jednak pamiętajmy, że dieta nie działa tak szybko jak środek farmakologiczny. Na jej pierwsze efekty będziemy musieli poczekać kilka tygodni, jednakże trwała zmiana nawyków żywieniowych w dłuższej perspektywie bardzo często pozwala ustrzec się przed groźnymi chorobami metabolicznymi. W niniejszym artykule zostaną przedstawione zasady leczenia dietetycznego najczęściej występujących zaburzeń metabolicznych.

Wysoki poziom cholesterolu i leczenie dietą

Zaburzenia profilu lipidowego to stan kliniczny, w którym dochodzi do podwyższenia stężenia cholesterolu całkowitego, lipoprotein LDL, trójglicerydów, czy obniżenia poziomu tzw. „dobrego” cholesterolu frakcji HDL. Najczęstszą przyczyną zaburzeń profilu lipidowego są błędy żywieniowe oraz niski poziom aktywności fizycznej. Zaburzeniu może ulec jeden lub wiele parametrów. I tak na przykład może wystąpić sytuacja, że podwyższeniu ulegnie tylko stężenie trójglicerydów. Biorąc pod uwagę czynniki żywieniowe, nadmiar cukrów (cukier z cukiernicy, słodkie soki i napoje, słodycze) oraz alkohol są najczęstszą przyczyną hipertrójglicerydemii (wysokie stężenie trójglicerydów we krwi) [1, 2]. W leczeniu żywieniowym z kolei idealnie sprawdzi się olej rybi (np. tran obfitujący w kwasy omega-3) oraz stosowanie ogólnych zasad diety śródziemnomorskiej. Rozpatrując hiperlipidemię związaną z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego i LDL warto mieć na uwadze, że jej częstą przyczyną jest nadwyżka kaloryczna i dieta obfitująca w tłuszcze zwierzęce (tłuste mięsa, masło w nadmiarze, przetwory odzwierzęce). W kontekście leczenia dietetycznego warto zaprzyjaźnić się na co dzień z płatkami lub otrębami owsianymi, ponieważ to właśnie owies zawiera frakcję błonnika rozpuszczalnego (tzw. β-glukan), która obniża stężenie cholesterolu w surowicy krwi [3]. Dobrym pomysłem w takiej sytuacji będzie codzienny śniadaniowy rytuał polegający na spożywaniu płatków/otrębów owsianych przykładowo z jogurtem naturalnym, dodatkiem owoców jagodowych (świeżych lub mrożonych), nasion lnu czy orzechów włoskich. W zwyczajowym jadłospisie warto również uwzględnić spożycie olejów roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany), które mogą być stosowane do pieczywa jako zamiennik masła, ale również jako składnik sałatek, czy past kanapkowych. Poniżej lista produktów, które warto włączyć do diety kiedy borykamy się z zaburzeniami profilu lipidowego:

• Oliwa z oliwek
• Olej lniany
• Cebula (czerwona jest delikatniejsza dla przewodu pokarmowego)
• Czosnek – najlepiej przeciśnięty przez praskę, dodawany na surowo i w trakcie gotowania
• Łosoś, makrela, sardynki, tuńczyk – zalecana ilość to dwie porcje tygodniowo
• Pokarmy bogate w witaminę C (papryka, brokuły, pomarańcze, truskawki, porzeczka)
• Jabłko – obecność pektyn wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego
• Grejpfrut (kwas galakturonowy) – 340 g dziennie (1 sztuka) wpływa na istotne obniżenie poziomu cholesterolu (UWAGA: grejpfrut nie jest wskazany dla pacjentów przyjmujących leki)
• Pokarmy bogate w β-karoten (marchew, szpinak, brokuły, jarmuż)
• Migdały i orzechy włoskie
• Awokado (doskonały zamiennik masła)
• Fasola i inne rośliny strączkowe (soczewica, cieciorka, groch)
• Płatki/otręby owsiane – wystarczy 25 g (2-3 łyżki) dziennie
• Grzyby shiitake, jęczmień, płatki ryżowe, glony morskie z gatunku listownic
• Czarna i zielona herbata

 

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hipercholesterolemią

Kobieta, dieta redukująca masę ciała, jadłospis 1500 kcal

Śniadanie:

Owsianka z dodatkami:

Płatki ugotować na napoju roślinnym, dodać pozostałe składniki

Płatki owsiane 30 g 3 łyżki

Napój ryżowy z wapniem 200 g 1 szklanka

Mango miękkie 200 g 1 mała sztuka

Nasiona chia lub lnu 20 g 2 łyżki

II Śniadanie:

Kasza kuskus razowa z dodatkami:

Kasza kuskus – zalać gorącą wodą i poczekać aż napęcznieje 30 g 1/6 szklanki suchej kaszy 

Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki

Sałata 10 g 2 liście

Pieczone mięso z piersi kurczaka 50 g ¼ piersi

Seler naciowy 140 g 2 laski

Sok z cytryny, zioła prowansalskie, pieprz

Obiad:

Makaron ze szpinakiem:

Makaron razowy ugotować. Na patelni rozgrzać oliwę z oliwek, dodać czosnek, zrumienić, a następnie dodać szpinak, pokruszony ser feta i suszone pomidory

Makaron razowy 60 g 2/3 szklanki suchego makaronu 

Oliwa z oliwek 6 g 1 łyżeczka

Czosnek 1 ząbek

Szpinak 200 g 1 opakowanie 200 g

Ser Feta 40 g 2 plastry

Suszone pomidory z oleju 3-4 sztuki

rzepakowego

Przekąska:

Orzechy włoskie 30 g 3 łyżki

Morela/figa suszona 20 g 2 sztuki

Kolacja:

Sałatka z tuńczyka:

Składniki pokroić i wymieszać

Sałata 10 g 2 liście

Tuńczyk w sosie własnym 150 g 1 opakowanie 150 g

Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka

Oliwki 25 g ok. 10 sztuk

Pomidor 200 g 1 sztuka

Kilka pokrojonych suszonych pomidorów z oleju

Zioła prowansalskie, sok z cytryny, pieprz

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hipercholesterolemią

Kobieta, jadłospis 1800 kcal

Śniadanie:

Owsianka z tartym na tarce jabłkiem i dodatkami:

Płatki ugotować na mleku, dodać miód, nasiona i starte na tarce jabłko

Płatki owsiane 50 g 5 łyżek

Mleko 1.5 % 200 g 1 szklanka

Tarte na tarce jabłko 150 g  1 sztuka

Miód 12 g 1 łyżeczka

Nasiona lnu/ziarna chia 25 g 2 i ½ łyżki

II Śniadanie:

Kanapka skropiona oliwą z sałatą i szynką wysokiej jakości plus ogórki kiszone:

Chleb żytni razowy 70 g 2 kromki

Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki

Sałata

Wysokiej jakości wędlina 30 g 2 plastry zamiennie 2 plastry twarogu

Ogórki kiszone 200 g 2 sztuki

III Śniadanie:

Kiwi lub mandarynki 140 g 2-3 sztuki

Orzechy włoskie/nerkowca lub migdały 30 g 3 łyżki

Obiad:

Włoski krem pomidorowy:

Zagotować wodę. Pomidory naciąć na krzyż, przełożyć do dużej miski i zalać wrzątkiem. Zdjąć skórę. Na dnie garnka rozgrzać oliwę. Czosnek posiekać, seler pokroić w cienkie paski i podsmażyć wszystko przez 1 minutę. Dodać pomidory, po szczypcie soli i pieprzu oraz wodę i dusić bez przykrycia na małym ogniu przez przynajmniej 60 minut. Po upływie tego czasu zupę spróbować i w razie potrzeby dodać miód. Następnie chleb pokroić w drobną kostkę, dodać do zupy i gotować przez kolejne 30 minut. Podawać z podartą bazylią i grzankami

Dojrzałe pomidory 600 g 3 sztuki
Seler naciowy 35 g ½ łodygi
Czosnek ½ ząbka
Oliwa z oliwek 24 g 2 łyżki
sól i czarny pieprz
Woda 300 g 1 i ½ szklanki
Chleb żytni razowy 35 g 1 kromka
Miód 6 g ½ łyżeczki

Do podania: bazylia oraz grzanki (35 g 1 kromka, chleb pokroić w kostkę i zrumienić na suchej patelni bez tłuszczu)

Kolacja:

Kanapka z serkiem plus warzywa:

Ser wymieszać z jogurtem i warzywami

Chleb razowy 35 g 1 kromka

Sałata 5 g 1 liść

Ser twarogowy półtłusty 150 g ¾ kostki 200 g

Jogurt naturalny 20 g 2 łyżki

Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka

Pomidor 200 g 1 sztuka

 

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej i stan przedcukrzycowy – leczenie dietą

Nieprawidłowy styl życia i niski poziom aktywności fizycznej wpływa również na zaburzenia gospodarki węglowodanowej, prowadząc do rozwoju stanu przedcukrzycowego, a w następstwie pełnoobjawowej cukrzycy typu 2. Warto pamiętać, że podwyższone wartości glikemii (stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo między 100 – 125 mg/dl; tak zwana nieprawidłowa glikemia na czczo) można obniżyć stosując zasady racjonalnej diety. Podstawowym założeniem leczenia żywieniowego jest ograniczenie podaży węglowodanów rafinowanych. Dodatkowo, jadłospis powinien obfitować w pokarmy o wysokiej zawartości błonnika rozpuszczalnego (owies, nasiona roślin strączkowych, warzywa). Posiłki powinny charakteryzować się niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym. Tabela indeksu glikemicznego została przedstawiona poniżej. Zalecane jest wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym, czyli < 55. Wskazuje się również na korzyści wynikające z dodawania do dań przypraw i ekstraktów roślinnych, które stabilizują stężenie glukozy w  surowicy krwi. Przykładem jest cynamon, kozieradka, gorzki melon, żeń-szeń, czy babka jajowata [4].

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej

Kobieta, jadłospis 1400 kcal

Śniadanie:

Płatki z dodatkami:

Płatki owsiane 40 g 4 łyżki

Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka

Owoce jagodowe 140 g 1 szklanka

Nasiona babki płesznik 20 g 2 łyżki 

II Śniadanie:

Kanapka:

Chleb orkiszowy/graham 35 g 1 kromka

Sałata 10 g 2 liście

Pieczone mięso z piersi kurczaka 50 g ¼ piersi zamiennie 50 g twarogu półtłustego

(pieczone w pergaminie w piekarniku)

Seler naciowy 140 g 2 laski

Obiad:

Wstążki z pieczonymi warzywami:

Cukinię obrać, osuszyć, pokroić wzdłuż w wąskie plasterki. Pomidory umyć i osuszyć. Przygotować sos: oliwę wymieszać z sokiem z cytryny, pieprzem, przeciśniętym przez praskę czosnkiem. Warzywa ułożyć na pergaminie w piekarniku, posmarować sosem i piec 10-12 min w temp. 180 st. C. Podać z ugotowanym makaronem, posypać bazylią.

Makaron razowy 40 g ½ szklanki suchego makaronu

Cukinia 300 g 1 mała sztuka

Pomidorki koktajlowe 250 g 1 opakowanie 250 g 

Liście bazylii – garść, lub użyć suszonej, sól

Sos: łyżeczka soku z cytryny, łyżka oliwy z oliwek, ½ ząbku czosnku, pieprz

Przekąska:

Orzechy włoskie/migdały 25 g 2 i ½ łyżki

Truskawki/maliny/porzeczka 140 g 1 szklanka

Kolacja:

Sałatka z sera ricotta plus pieczywo:

Składniki pokroić i wymieszać

Sałata 10 g 2 liście

Ser ricotta 125 g ½ opakowania 250 g (zamiennie może być twaróg lub 60 g sera feta)

Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka

Pomidor 200 g 1 sztuka

Bazylia/oregano, sok z cytryny, pieprz

Chleb orkiszowy/graham 35 g 1 kromka

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej

Kobieta, jadłospis 1600 kcal

Śniadanie:

Płatki z dodatkami:

Płatki owsiane/otręby owsiane20 g 2 łyżki

Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka

Maliny/borówki 140 g 1 szklanka

Nasiona babki jajowatej/płesznik10 g 1 łyżka

II Śniadanie:

Kromka chleba z sałatą i pastą z awokado:

Jajko ugotować, posiekać w kosteczkę, czosnek zetrzeć posolić odrobiną soli ziołowej morskiej. Awokado skropić sokiem z cytryny i wymieszać razem z czosnkiem. Przełożyć do jajka, wymieszać doprawić pieprzem. Dodać oliwę, kolendrę lub inną zieleninę.

Jajka 58 g 1 sztuka

Czosnek 1/4 ząbka

Awokado 50 g 1/3 sztuki

Sok z cytryny 3 g ½ łyżeczki

Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki

Pieprz, odrobina soli ziołowej morskiej kolendra lub inna zielenina

Chleb razowy 35 g 1 kromka

Sałata

III Śniadanie:

Śliwki węgierki 150 g ok. 10 sztuk

Migdały/orzechy 30 g 3 łyżki

Obiad:

Kapuśniak:

Mięso umieścić w garnku wraz z liściem laurowym i zielem angielskim, wlać zimną wodę. Doprowadzić do wrzenia i gotować ok. 30 minut. Dodać grubo startą marchew, drobno pokrojoną cebulę i pokrojone w kostkę ziemniaki, gotować. Na końcu wrzucić poszatkowaną kapustę, przyprawić pieprzem i majerankiem, gotować ok. 15 min. Pokrojone mięso zjeść razem z zupą. Posypać natką pietruszki.

Udziec z indyka bez skóry 300 g

Kiszona kapusta 250 g 2 i ½ szklanki

Ziemniaki 210 g ok. 3 sztuki

Marchew 200 g 2 sztuki

Cebula 1 sztuka

Ziele angielskie 4 ziarna

Liść laurowy 1 sztuka

Natka pietruszki 10 g 1 łyżka posiekanej

Pieprz, majeranek

Kolacja:

Kanapka z serkiem plus pomidor:

Ser wymieszać z jogurtem i pokrojoną rzodkiewką

Chleb razowy 35 g 1 kromka

Sałata 5 g 1 liść

Ser twarogowy półtłusty 100 g ½ kostki 200 g

Jogurt naturalny 20 g 2 łyżki

Rzodkiewka 60 g 4 sztuki

Pomidor 200 g 1 sztuka

Podwyższone stężenie kwasu moczowego i dna moczanowa – zasady leczenia dietą

Podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi (hiperurykemia) to stan prowadzący do rozwoju dny moczanowej. W przebiegu choroby dochodzi do odkładania się moczanów w stawach, mięśniach i tkance podskórnej. Objawem dny moczanowej są ostre napady bólowe, które zazwyczaj doskwierają choremu w nocy. Warto mieć na uwadze, że również w tym przypadku odpowiednio skomponowana dieta może okazać się remedium. U osób z hiperurykemią oraz dną moczanową należy unikać czynników wyzwalających ostre dnawe zapalenie stawów. Wśród wspomnianych czynników można wyróżnić: nadmierny wysiłek fizyczny, przechłodzenie organizmu, gwałtowne odchudzanie i alkohol w nadmiarze. Na rycinie numer 1 zostały przedstawione produkty spożywcze przeciwwskazane w dnie moczanowej. Pokarmy, które mogą pojawić się w jadłospisie chorego to nabiał, większość warzyw i owoców, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz nasiona i orzechy.

 

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hiperurykemią i dną moczanową

Kobieta, jadłospis 1500 kcal

Śniadanie: 

Koktajl bananowy:

Wszystkie składniki zblendować – można też spożyć bez miksowania

Płatki owsiane 30 g 3 łyżki

Banan 60 g ½ sztuki

Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka

Len mielony 20 g 2 łyżki

II Śniadanie: 

Zielone smoothie:

Składniki włożyć do kubka blendera, uzupełnić wodą mineralną (ok. ½ szklanki) i zblendować

Roszponka 60 g 3 garści

Banan 60 g ½ sztuki

Truskawki/jagody mrożone 140 g 1 szklanka

Nasiona lnu 5 g ½ łyżki

Woda mineralna

Obiad:

Kasza gryczana z batatami po obiedzie sok pomidorowy:

Kaszę gryczaną ugotować i odcedzić. Na patelnię wlać oliwę, dodać obrany i pokrojony w małą kostkę batat i smażyć go przez ok. 5 minut aż zmięknie, w międzyczasie co chwilę zamieszać. Dodać pokrojoną w kostkę cebulę oraz tymianek. Smażyć co chwilę mieszając przez ok. 5 minut, dodać pokruszony ser feta, w międzyczasie doprawić pieprzem. Dodać słodką paprykę i ugotowaną kaszę, wymieszać i wszystko razem podgrzać.

Kasza gryczana biała 30 g 1/3 woreczka

Oliwa rafinowana 18 g 1 i ½ łyżki

Batat 200 g 1 sztuka

Cebula kilka plastrów

1/2 łyżeczki suszonego tymianku

Słodka papryka

Ser typu feta 40 g 4 cienkie plastry

Sok pomidorowy 300 g 1 mała butelka 0.3 l

Przekąska:

Kanapka:

Chleb graham/orkiszowy 35 g 1 kromka

Olej rzepakowy/olej lniany 3 g ½ łyżeczki

Mix sałat garść

Ser twarogowy półtłusty 50 g ¼ kostki 200 g

Kolacja:

Jajka na miękko oraz pieczywo plus pomidor:

Jajka 116 g 2 sztuki

Chleb graham/orkiszowy 35 g 1 kromka

Mix sałat

Pomidor 200 g 1 sztuka

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hiperurykemią i dną moczanową

Kobieta, jadłospis 1800 kcal

Śniadanie:

Kanapki z oliwą/olejem, sałatą i serkiem wiejskim plus ogórek zielony:

Chleb orkiszowy 70 g 2 kromki

Olej lniany/oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka

Sałata

Serek wiejski 50 g 1/3 opakowania 150 g

Ogórek zielony 200 g 1 sztuka zamiennie kilka oliwek/kapary

II Śniadanie:

Serek homogenizowany z miodem i płatkami migdałowymi:

Serek homogenizowany 75 g ½ op 150 g

Miód 25 g 1 łyżka

Płatki migdałowe 15g 1 i ½ łyżki

Przekąska:

Banan 120 g 1 sztuka

Orzechy włoskie/pekan/macadamia 30 g 3 łyżki

Obiad:

Krupnik:

Kaszę opłukać, zalać wodą, gotować na małym ogniu. Umyte, obrane i opłukane warzywa zetrzeć na tarce, dodać do podgotowanej kaszy, dodać opłukane mięso razem gotować pod przykryciem. Na końcu dodać mleko, sól do smaku, oliwę, zagotować. Przed podaniem dodać zieloną pietruszkę.

Marchew 100 g 1 sztuka

Pietruszka 70 g 1 sztuka

Kasza jęczmienna pęczak 50 g ½ woreczka

Mięso z piersi indyka/kurczaka 100 g ½ piersi

Mleko 1.5 % 100 g ½ szklanki

Oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka

Natka pietruszki 10 g 1 łyżka

Sól, szczypta

Kolacja:

Sałatka jarzynowa plus kromka chleba:

Warzywa ugotować, pokroić w kostkę, dodać jogurt grecki lub naturalny, oliwę oraz przyprawy

Ziemniaki 70 g 1 sztuka

Marchew 50 g 1 mała sztuka

Pietruszka 50 g 1 sztuka

Seler 20 g 1 kawałek

Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka

Jogurt grecki 50 g ¼ szklanki

Oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka

Chleb orkiszowy 35 g 1 kromka

 

Podsumowując, dieta w wielu przypadkach może mieć charakter leczniczy. W szczególności jest to istotne rozpatrując zaburzenia metaboliczne, takie jak hiperglikemia (podwyższone stężenie cukru), hipercholesterolemia (wysoki poziom cholesterolu), czy hiperurykemia (podwyższone stężenie kwasu moczowego). Podstawą leczenia we wspomnianych zaburzeniach metabolicznych jest odpowiednio skomponowana dieta, która powinna być nowym sposobem żywienia pacjenta, kontynuowanym bezterminowo. 

 

Bibliografia:

Harland JI. Food combinations for cholesterol lowering. Nutr Res Rew 2012;25(2):249 – 266.

Berglund L, Brunzell JD, Goldberg AC et al. Evaluation and treatment of hypertriglyceridemia: An endocrine society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2012;97(9):2969 – 2989.

Zhang J, Li L, Song P et al. Randomized controlled trial of oatmeal consumption versus noodle consumption on blood lipids of urban Chinese adults with hypercholesterolemia. Nutrition 2012;11:54.

Ota A, Ulrih NP. An Overview of Herbal Products and Secondary Metabolites Used for Management of Type Two Diabetes. Front Pharmacol 2017;6;8:436.    

  Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych