„Życie w czasach zarazy. W pytaniach i odpowiedziach. Część druga.”

 Zasady bezpieczeństwa wprowadzane przez rządzących takie jak dystans społeczny, noszenie maseczek, nieustanne dezynfekowanie dłoni, mogą powodować poczucie wyjątkowości, zagrożenia, izolacji i samotności, zwiększając tym samym niepokój, obawy i nasilając strach. Działania te są jednak niezbędne, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się COVID-19. Adekwatne, czy jak niektórzy zwykli mówić: zdrowe, radzenie sobie ze stresem może wzmocnić przeżywających te emocje ludzi, pokazać im nowe możliwości rozwoju i rozwijać innowacyjność i kreatywność. Zanim jednak co nas nie zabije, to nas wzmocni i rozwinie twórczą naturę, jak zostało powiedziane, większość z ludzi musi doświadczyć procesu adaptacji, którego nieodłącznym elementem jest podwyższony poziom stresu, który z kolei może  wywoływać: 

- nasilenie się przewlekłych kłopotów zdrowotnych oraz stanu zdrowia psychicznego

- pojawienie się trudności ze snem, zmiany rytmu snu lub posiłków, koncentracją i uwagą

- zwiększenia ilości palenia papierosów, picia alkoholu i przyjmowania innych substancji psychoaktywnych

- lęk o własne i bliskich zdrowie, 

- niepokój wynikający z braku wsparcia, na którym można było do tej pory polegać,

- obawy o utratę pracy, obniżenie stopy życiowej.

To w jaki sposób człowiek zareaguje na sytuację napięcia zależy od tak zwanej indywidualnej subiektywnej reakcji na stres, zależnej od  czynników takich jak: stan zdrowia, aktualny stan psychiczny, potencjalne czy otrzymywane wsparcie społeczne ze strony rodziny lub przyjaciół, reprezentowanej hierarchii wartości, stopnia świadomości, że mogą wystąpić zmiany w wyniku pandemii oraz wybranych metodach zapobiegania jej, stosowanie adekwatnych/nieadekwatnych adaptacyjnych/nieadaptacyjnych stylów i strategii radzenia sobie, sytuacji zawodowej, finansowej, pochodzenia, miejsca zamieszkania i środowiska, w którym się żyje. Układ czy nasilenie owych czynników ma wpływ na to, w jakim stopniu osoba będzie reagowała na sytuację pandemii. I tak ludźmi mogącymi najtrudniej znosić czas pandemii są ci, którzy są według badań najbardziej narażeni na ciężki przebieg choroby wywołanej przez COVID-19 (np.: osoby dojrzałe, osoby w każdym wieku z określonymi schorzeniami), dzieci i młodzież (z powodu nie w pełni ukształtowanych mechanizmów radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi), opiekunowie osób chorych, pracownicy opieki zdrowotnej (tzw. pracownicy pierwszej linii- lekarze, pielęgniarki, ratownicy), pracownicy przemysłu spożywczego, osoby mające problemy ze zdrowiem psychicznym, nadużywające substancji psychoaktywnych, mające zaburzenia związane z ich używaniem, osoby, które w wyniku pandemii straciły pracę, mają zmniejszony wymiar godzin pracy lub doświadczyły innych istotnych zmian w zatrudnieniu, osoby niepełnosprawne fizycznie i psychicznie, osoby społecznie odizolowane od społeczeństwa (np.: mieszkający samotnie, na obszarach wiejskich, przygranicznych), osoby należące do niektórych mniejszości rasowych i etnicznych, nie mające dostępu do informacji w swoim podstawowym języku, osoby doświadczające bezdomności, osoby mieszkające w grupach, komunach, zborach. By móc przetrwać bez dyskomfortu wywołanego pandemią, mimo przynależności do grupy podwyższonego ryzyka, ważne jest, aby przede wszystkim dbać o siebie i innych, szczególnie tych z najbliższego otoczenia. Psycholodzy zawsze mówią o tym, ale nie zawsze wiadomo, co to oznacza. Otóż należy dbać o przyjaciół, rodzinę czy osoby potrzebujące wsparcia, ponieważ niewątpliwie jest to skuteczna metoda minimalizowania stresu (dzięki odwróceniu uwagi od swoich kłopotów oraz dzięki czuciu się potrzebnym i skutecznym), ale należy pamiętać, żeby równoważyć te działania dbaniem o siebie, na przykład dzięki wykorzystaniu zdalnych sposobów utrzymywania więzi społecznych  i dbanie o swoje zdrowie psychiczne (np. przez rozmowy telefoniczne, czaty wideo możemy odczuć łączącą nas z innymi więź społeczną). Które ze sposobów radzenia sobie z napięciem są jeszcze tymi adaptacyjnymi, które można wykorzystywać, żeby móc jeszcze pełniej o siebie zadbać? W pierwszej kolejności warto dowiedzieć się, co zrobić, jeśli jest się chorym /lub obawiasz się COVID-19  koniecznie (skontaktuj się z lekarzem przed rozpoczęciem samodzielnego leczenia COVID-19!), gdzie i jak uzyskać leczenie oraz inne niezbędne lub pomocne informacje czy pomoc (np.:  poradnictwo, terapię - osobiście lub za pośrednictwem usług online). Warto też dbając o swoje zdrowie psychiczne wysypiać się taką liczbę godzin jak jest optymalna dla danego człowieka, stosować zbilansowaną dietę, przygotowywać zdrowe posiłki, minimalizować używanie kofeiny, alkoholu, nie palić, nie brać narkotyków, nie nadużywać leków, pielęgnować swoje ciało, stosować regularną aktywność fizyczną, odpowiedni odpoczynek (spacery, relaksacje, medytuj itp.), realizować zadania, które dają radość i sprawiają przyjemność, rozmawiać o swoich obawach, o samopoczuciu z osobami, którym ufasz, być w kontakcie z organizacjami społecznymi, wyznaniowymi, do których się przynależy (wykorzystując połączenia online, za pośrednictwem mediów społecznościowych, telefonu lub poczty). Aby nie powodować wzrostu napięcia należy też oglądać i/lub słuchać wiadomości na temat pandemii – również tych w mediach społecznościowych – maksymalnie dwa/trzy razy w czasie dnia, dobrze jest też znać fakty dotyczące wirusa i możliwości zakażenia, aby móc rozpoznawać ryzyko czy niepokojące objawy, aby powstrzymywać rozprzestrzenianie się plotek wywołujących fale strachu i obaw. Takie proste i wymagające niewielkiego wysiłku i zaangażowania sposoby dbania o siebie pomogą w utrzymaniu codziennego komfortu funkcjonowania, pozwolą jasno myśleć, reagować na swoje i innych potrzeby. 

Osobami, które powinny szczególnie opiekować się sobą i być objęte troskliwą opieką w czasie kryzysu pandemii są ludzie, którzy wcześniej doświadczali zaburzeń czy chorób psychicznych (takich jak depresja, lęk, choroba afektywna dwubiegunowa lub schizofrenia) lub zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Stan psychiczny człowieka ma wpływ na jego ogólny stan zdrowia oraz jakość jego życia. To, w jaki sposób on myśli, czuje, działa, odbiera świat, odnosi się do innych, jakie podejmuje decyzje, czy i jak reaguje na sytuacje obciążone stresem wynika między innymi w znacznej części z odczuwanych przez jednostkę emocji. w nagłych wypadkach. Tak więc kondycja psychiczna, ta wyjściowa i ta aktualna może być czynnikiem nasilającym uruchamianie nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z pandemicznymi warunkami.  Zatem osoby chorujące wcześniej psychicznie lub mające w swoim doświadczeniu silne kryzysy życiowe odczuwające, że stres jest przeszkodą w wykonywaniu codziennych czynności, choćby kilka dni z rzędu, powinny skorzystać ze specjalistycznego wsparcia, jeśli to konieczne bądź potrzebne kontynuować leczenie i umieć rozpoznawać nowe lub nasilające się objawy. Ważne jest też, aby nie bagatelizować tematu ryzyka samobójstwa, na które narażeni są ludzie podczas kryzysu, takiego jak pandemia. Poczucie izolacji, depresja, lęk i inne stresy emocjonalne lub zmiany finansowe zwiększają to ryzyko, a jeśli osoba ma za sobą doświadczenie autoagresji, przemocy fizycznej i/lub psychicznej lub przemocy seksualnej bardziej narażona jest na wzrost ryzyka suicydalnego. Należy w tym miejscu mocno podkreslić, że istnieją sposoby ochrony przed myślami i zachowaniami samobójczymi, należą do nich między innymi: wsparcie ze strony rodziny czy innych członków społeczności, poczucie więzi, dostęp do bezpośredniego lub wirtualnego poradnictwa, psychoterapii.

Nie zawsze jednak każdy człowiek potrafi rozpoznać u siebie niekomfortowy stan psychiczny, wynika to z różnych czynników takich jak osobowość, temperament, wykorzystywane style i strategie radzenia sobie, odpowiedzialność za innych, rodzaj wykonywanej pracy i wiele innych. Kiedy należy zwrócić się o ocenę stanu emocjonalnego i/lub pomoc do innych osób z otoczenia czy specjalistów? 

Wówczas, gdy przez dłuższy niż dwa tygodnie czas, obserwuje się u siebie lub bliskiej osoby fizyczne oznaki stresu (na przykład: zaburzenia snu, uwagi i koncentracji, przyspieszone bicie serca, szybszy oddech, podwyższone ciśnienie itp.) oraz że dominującymi uczuciami, zajmującymi większość czasu aktywności, są smutek, rozpacz lub apatia czy obojętność, jak również jeśli pojawiają się frustracja, drażliwość, obwinianie siebie i innych, zmęczenie, wyczerpanie, uczucie przytłoczenia, niechęć do samoopiekowania się sobą, kontaktów z ludźmi, do realizowania dotychczas przynoszących przyjemność aktywności, jeżeli człowiek myśli o sobie i swoim życiu jako o porażce, odczuwa brak sprawczości i skuteczności, jeżeli wciąż towarzyszy mu uczucie, że stanie się coś złego, jest lękliwy, ma się cały czas na baczności, sięga po substancje psychoaktywne, żeby poczuć się lepiej i zmniejszyć napięcie, doświadcza koszmarów lub nawracających myśli o zagrożeniu. 

Gdzie szukać pomocy, kiedy doświadczasz zwiększonego stresu, strachu, niepokoju, poczucia przytłoczenia?

https://www.gov.pl/web/koronawirus

https://www.poznan.pl/koronawirus/

https://www.medonet.pl/zdrowie,najwazniejsze-informacje-o-koronawirusie-covid-19--kiedy-szukac-pomocy-,artykul,84760718.html

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-oddzialow/infolinia-nfz-najczesciej-zadawane-pytania-zwiazane-z-koronawirusem,387.html

https://www.poznan.pl/mim/wortals/wortal,364/-,p,51894,51899.html

https://www.rp.pl/ZUS/310219980-Koronawirus-Nowe-przepisy-to-remedium-na-zasilki-obnizone-przez-Covid-19.html

https://www.gov.pl/web/gis

https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/podejrzewasz-ze-masz-koronawirusa

http://www.mcik-poznan.cop.pl/

A jeśli pomoc profesjonalna nie jest konieczna i chce się spróbować wzmocnić siebie samodzielnie dzięki prostym technikom to poniżej kilka sugestii i wskazówek, które mogą w tym pomóc:

- warto zidentyfikować rzeczy, które powodują stres i pracować nad tym, aby znaleźć rozwiązania,

- dobrze jest uzyskać dostęp do zasobów dotyczących zdrowia psychicznego w miejscu zamieszkania, relaksu, pracy,

- warto też zidentyfikować rzeczy, nad którymi ma się poczucie, że nie ma kontroli, i robić wszystko, żeby korzystać z dostępnych zasobów, 

- wskazane jest zwiększenie poczucia kontroli poprzez dbanie o spójną codzienną rutynę, najlepiej taką - najlepiej taką, która jest choćby podobna do harmonogramu przed pandemią,

- warto dbać o wolny czas, na przykład: przerwy w pracy, konstruktywny, adekwatny wobec wykonywanej pracy, odpoczynek

- dobrze jest spędzać czas na świeżym powietrzu, zarówno będąc aktywnym fizycznie, jak i relaksując się, ćwicząc techniki uważności

- pracując w domu cenne jest ustalenie regularnych godzin początku i zakończenia pracy, jeśli to możliwe,

- warto przypomnieć sobie rzeczy, które lubi się robić poza godzinami pracy,

- dobrze przypominać sobie, że każdy jest w niecodziennej sytuacji z ograniczonymi zasobami.

- też dobrze łączyć się z innymi, choćby telefonicznie, online czy listownie, wymieniać się z osobami, którym się ufa, o swoich obawach, samopoczuciu lub wpływie pandemii COVID-19 na życie ludzi,  ale też kontaktować się z innymi ludźmi przez rozmowy telefoniczne, e-maile, wiadomości tekstowe, listy pocztowe lub karty, czat wideo i media społecznościowe, aby nawiązywać czy podtrzymywać kontakty towarzyskie, 

- może pomóc identyfikowanie swoich mocnych i słabych stron, pisanie dziennika, ćwiczenie technik oddechowych i relaksacyjnych, budowanie poczucia, że można wytyczać granice, mówić „nie”.

- cóż, warto również odwołać się do swojej wyobraźni, zdolności do refleksji i przeczytać opowieść o Wilkach Widziadłach, która może wskaże nie tyle kierunek, a sposób wychodzenia z pandemicznego kryzysu, przeciwstawienia się lękom i niepokojom covidowej codzienności:

Literatura i inne źródła:

https://www.medicover.pl/Data/Files/storage_files/2020/4/2/3341bc90-fce4-483d-a3df-48740339e6c6/31.03-jak-radzic-sobie-w-sytuacjach-stresowych-zwiazanych-z-pandemia.pdf

https://mentalhealth.org.uk/coronavirus

Dorota Mielcarek: Czy i jak rozmawiać z dziećmi o sytuacji kryzysowej, która dotyka nas

wszystkich – o epidemii koronawirusa, która obejmuje już cały świat?

Shweta Singh, Deblina Roy, Krittika Sinha, Sheeba Parveen, Ginni Sharma, Gunjan Joshi Impact of COVID-19 and lockdown on mental health of children and adolescents: A narrative review with recommendations

A.R. Szromek, M. Naramski, K. Herman: Charakterystyka zjawiska dysonansu poznawczego na przykładzie młodzieży akademickiej – Wprowadzenie do badań empirycznych

Aneta Jegier: Zaburzenia w rozwoju społecznym u dzieci w wieku przedszkolnym, diagnoza i terapia pedagogiczna

Małgorzata Dragan: Zdrowie psychiczne w czasie pandemii COVID-19

Zakład Studiów nad Bezpieczeństwem Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznania Nowiny nauki o bezpieczeństwie. Pandemia. E-biuletyn 1(1)2020

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę: Jak nastolatki znoszą ograniczenia związane z epidemią? 

Centeres for Disease Control and Prevention Coping with Stress

https://www.spokojwglowie.pl/

  Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych